معنی دهلیز و سراسر

تونل، نقب

حفره ای در قلب

دهلیز. [دِ] (اِ) به کسر دروازه و اندرون سرا و به فتح معرب است ودهالیز بر آن جمع بسته اند. (انجمن آرا). بالان. دالان. معرب دالیز. فاصله ٔ میان در و خانه. دالیج. دلیج. (یادداشت مؤلف). دالان و محل میانه ٔ دو در و یا محلی که میان در خارجی خانه باشد و شیخانه نیز گویند. (ناظم الاطباء):
خروشیدن زنگ و هندی درای
برآمد ز دهلیز پرده سرای.
فردوسی.
پیاده به دهلیز کاخ اندرون
همی رفت بهرام بی رهنمون.
فردوسی.
بیامد چنین تا به درگه رسید
ز دهلیز چون روی خاقان بدید.
فردوسی.
امیر مثال داده بود و خط بر آن کشیده تا دهلیز و میدانها و جز آن... (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 288). چون به دهلیز در سرای افشین رسیدم حجاب و مرتبه داران وی جمله پیش آمدند... من قوم خویش را مثال دادم تا به دهلیز بنشینند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 171). رسول و خادم را در دهلیز فرود آوردند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 376).
ز دهلیز تا پرده ٔشهریار
فروزنده شمع از دو ره صدهزار.
اسدی.
پیاده به دهلیز پرده سرای
بیامد یکی چتر بر سر بپای.
اسدی.
یکی آسیا سنگ به ساخته
ز بالای دهلیز بفراخته.
اسدی.
دشوار شود بانگ تو از خانه به دهلیز
واسان شود آوازوی از بلخ به بلغار.
ناصرخسرو.
آن روز که تو خواسته ناخواسته بخشی
کس مر شعرا را ندهد راه به دهلیز.
سوزنی.
اگر از در درآیدم امشب
از طرب بر فلک زنم دهلیز.
انوری.
سلطان را از اسباب دهلیزی مانده بود و یک پاره زیلو پنج بارگیر. (راحهالصدور راوندی).
دهلیزدار ملک الهی است صحن او
فراش جبرئیلش و جاروب شهپرش.
خاقانی.
دهلیز سرات ناف فردوس
چون ناف زمین میان کعبه.
خاقانی.
سالکان راست ره بادیه دهلیز خطر
لیکن ایوان امان کعبه ٔ علیا ببینند.
خاقانی.
آید آواز هر کس از دهلیز
روزی آواز ما برآید نیز.
نظامی.
سکندر ز چین رای خرخیز کرد
در خواب را تنگ دهلیز کرد.
نظامی.
چون گذری زین دو سه دهلیز خاک
لوح ترا از تو بشویند پاک.
نظامی.
به دهلیز سراپرده سیاهان
حبش را بسته دامن در سپاهان.
نظامی.
کس نداردگوش در دهلیزها
تا بپرسم از کنیزک چیزها.
مولوی.
ناگاه از ظلمت دهلیز خانه روشنایی بتافت. (گلستان). و پدرش صلاح الدین المظفر صدری بود بزرگ محتشم... اعمال بزرگ چون عمارت ثغرتیز که دهلیز وزارت است کرده. (المضاف الی بدایعالازمان ص 1 و 2).
- دهلیز پرده، دالان پرده سرای یا سراپرده:
چو آمد به نزدیک پرده سرای
خرامید نزدیکی رهنمای
بدو گفت اگر نزد شاهم بری
بیابی ز من تاج و انگشتری
هشیوار بینا دل او را ببرد
ز دهلیز پرده بر شاه گرد.
فردوسی.
- دهلیز خاصه، دهلیز مخصوص امیر یا سلطان: این ابومطیع... پدری داشت بواحمد خلیل نام. شبی از اتفاق نیک به شغلی به درگاه آمده بود... شب دور کشیده بود اندیشید نباید که در راه خللی افتد در دهلیز خاصه مقام کرد و مردی شناخته بود و مردمان او را حرمت نگاه داشتندی. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 122).
- دهلیزگه (یا دهلیزگاه)، محل دهلیز:
به دهلیزگه طاقش از آبنوس
که برجش همی ماه را داد بوس.
اسدی.
|| ایوان. (ناظم الاطباء). || حیاط بیرونی. || محل گردش. || گوشه ای از خانه. (ناظم الاطباء). || مجازاً دبر است. (از لغت فرس اسدی نسخه ٔنخجوانی). مجازاً دبر. (یادداشت مؤلف):
یک روز به گرمابه همی آب فروریخت
مردی بزدش لج به غلط بر در دهلیز.
منجیک.

دهلیز.[دِ] (معرب، اِ) مکانی که میان دروازه و خانه باشد. (منتهی الارب) (از آنندراج). از آنچه که عرب از فارسی گرفته، یکی دهلیز است و آن عبارت از میان خانه ودر می باشد. (از المزهر سیوطی). دالان اندرونی. ج، دهالیز. (مهذب الاسماء). معرب از فارسی است. (المعرب جوالیقی ص 154). || تجویف میانین از تجاویف دل. بطن اوسط قلب. (یادداشت مؤلف). تجویف میانه ٔ دل و ایستادنگاه آب است یا زردآب ج، دهالیز. (منتهی الارب). || بطن اوسط دماغ. (یادداشت مؤلف).

سراسر. [س َ س َ] (اِ مرکب، ق مرکب) (از: سر + ا واسطه + سر، مانند: دمادم، کشاکش، برابر) پهلوی «سَراسَر». (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین). همه و تمام. (برهان). کنایه از تمام و مجموع. (آنندراج):
بزرگی سراسر بگفتار نیست
دو صد گفته چون نیم کردار نیست.
فردوسی.
یکی شادمانی بداند جهان
سراسر میان کهان و مهان.
فردوسی.
بهشتم برآمد بلند آفتاب
جهان شد سراسر چو دریای آب.
فردوسی.
سراسر سپه نعره برداشتند
سنانها به ابر اندر افراشتند.
فردوسی.
چگونه خانه ای یابی بدینسان
اگر گیتی بپیمایی سراسر.
فرخی.
بود فعل دیوانگان این سراسر
بعمدا تو دیوانه ای و ندانی.
منوچهری.
دل رامین سراسر بود از غم
نهاده دل بر او ویسه چو مرهم.
(ویس و رامین).
سپهبد چو پندش سراسر شنود
برفت او و ره را بسیجید زود.
اسدی.
و گر گوهر است او پس از بهر چه
از اوصاف گوهر سراسر جداست.
ناصرخسرو.
نه هرچ آن تو ندانی آن نه علم است
که داند حکمت یزدان سراسر.
ناصرخسرو.
و این کوه پناه ایشان است و سراسر خانه ها در آن کوه کنده اند. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 125).
جهان سراسر دیدم بسان خلد برین
ز عدل خسرو محمود شاه نصرت یاب.
مسعودسعد.
سراسر جمله عالم پر ز حسن است
ولی حسنی چو یوسف دلربا کو.
سنائی.
سراسر اهل دیوان همچوگرگند
بحمداﷲ نه گرگی گوسفندی.
سوزنی.
بدان زبان نشود دل شکسته از پی آنک
که سود خویش سراسر در آن زیان بیند.
سوزنی.
گر خرمن امید سراسر تلف شود
از کیل روزگار تلافی آن مخواه.
خاقانی.
بر او خواندم سراسر قصه ٔ شاه
چنان کز خویشتن بیرون شد آن ماه.
نظامی.
بپیمودم سراسر مرز آن بوم
سواد آن طرف تا سرحد روم.
نظامی.
خود جهان جان سراسر آگهی است
هرکه بی جان است از دانش تهی است.
مولوی.
سراسر شکم شد ملخ لاجرم
به پایش کشد مور کوچک شکم.
سعدی.
به مردی که ملک سراسر زمین
نیرزد که خونی چکد بر زمین.
سعدی.
|| از اول تا آخر. از سر تا بن. از آغاز تا انجام:
سفر خوش است کسی را که با مراد بود
اگر سراسر کوه و پژ آیدش درپیش.
بهرامی.
چگونه راهی راهی درازناک و عظیم
همه سراسر سیلاب کند و خاره و خار.
بهرامی.
الحق راه آن را دراز و بی پایان یافتم و سراسر مخاوف و مضایق. (کلیله و دمنه). || (اِ مرکب) بمعنی سیر و گشت هم آمده است به این طریق که در کنار آبی یا سبزه ای آیند و روند. || نوعی از قماش نفیس. (برهان) (آنندراج). || (ص مرکب) پر. مملو:
به هفتم که در خواب دیدی سه خم
یکی زو تهی مانده بد تا به دم
دو از آب روشن سراسر بدی
میان یکی خشک و بی بر بدی.
فردوسی.

دهلیز خانه به خواب، خادم خانه است. اگر بیند دهلیز خانه نکو و آبادان است، دلیل بر تندرستی خدمه منزل است. اگر بیند خراب است بیماری خدمه است. - اب‍راه‍ی‍م‌ ب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ ک‍رم‍ان‍ی

اگر بیند که دهلیز خانه را دیوار از گل و خشت است، خدمه خانه مصلح و با امانت باشد. اگر بیند دیوارش از گچ و آجر و یا سنگ بود، دلیل که خدمه خانه مفسد و بی دین و بی امانت باشد. - جابر مغربی

مکانی که در میان دروازه و خانه باشد

کشاکش، برابر، همه و تمام، دمادم

‹دهلیزه، دالیز، دالیج› راهرو تنگ و دراز، دالان،
(زیست‌شناسی) هریک از دو حفرۀ فوقانی قلب که خون را به بطن‌ها می‌فرستد،

(دِ) [معر.] (اِمر.) راهرو، دالان، ج. دهالیز.

تونل، دالان، راهرو، نقب، هشتی

Verbindungsgang (m), Vorraum (m)

دالان

ممر

583